Gaziantep, halk arasındaki eski adıyla antep, türkiye’nin güneydoğu anadolu bölgesi ile akdeniz bölgesi arasında bulunan aynı adlı ilin merkez şehridir. Güneydoğuda şehir olarak en fazla nüfusu barındırır. Sanayi ve gelişmişlik bakımındandan birincidir. Gaziantep, şehitkamil,şahinbey olmak üzere iki metropol ilçeye ayrılmıştır. Gelişmişlik açısından türkiye’nin 20. Efsunk ilinin merkez ilçesidir. Ayrıca gaziantep, türkiye’nin hâla yaşanılan en eski kenti olup, dünya’nın da hâlâ yaşanılan en eski kentlerinden biridir. Bu tarz şeylerin yanında gaziantep, türkiye sanayisi ve ticaretinde de çok önemli bir yer meblağ. Bunun nedenleri arasında gaziantep’in anadolu ile orta şark arasında bir konumda bulunması ve liman kentlerine yakınlığı sayılabilir. Gaziantep’in simgeleri içinde gaziantep kalesi, baklava ve antepfıstığı sayılabilir.
Etimoloji gaziantep’in bilinen en eski adı romalılar tarafından verilen antiochia ad taurum’dur. “antiochia ad taurum”, latince “toroslar’ın karşısındaki antakya” demektir. Sonrasında şehri eline geçiren araplar şehre ayıntap demiştir. Ayıntap isminin kökenine ait rivayetlerden birkaçı;
Ayıntap adı, hitit dilinde “han toprağı” anlamına gelen “hantap”tan türemiştir. Bu ad söylene söylene ayıntap olmuştur.
Ayıntap, farsça pınarı bolca anlama gelir.
Ayın, arapça göz, tap ise pınar anlama gelir. Doğrusu ayıntap arapça pınarın gözü anlamına gelir.
Ayıntap, adını eskiden bu civarda ömürış bir kral olan ayni’den almıştır.
Ayıntap adı parlayan şehir anlama gelir.
Ancak bu rivayetlerden aslabirinin doğruluğu kesin değildir. Ayıntap adı vakit içinde antep, entep ve antap gibi farklı haller alır. Bu isimlerden en yaygını antep’tir. 1921’de (antep savunması’ndan sonra) çıkarılan bir yasa ile antep’e gazi ünvanı verilir.
Tarih
Ilk çağlar: zeugma antik kentinden çıkarılan ve şu anda gaziantep arkeoloji müzesi’nde sergilenen “çingene kızı” mozaiği. Mozaikteki bireyin yunan mitolojisindeki yeryüzü tanrıçası gaia olduğu düşünülmektedir.
Günümüzdeki gaziantep’in yakınlarında bulunan dülük (dolikhe yahut doliche) bu yöredeki en eski kenttir. Arkeolojik kazılarından bu kentte paleolitik dönemden beri insanların yaşadığı tanınmaktadır. Sadece, dülük erken tunç çağı’ndan sonra bir devamlı yerleşim yeri hâline gelebilmiştir. Bu şehir, ipek yolu üzerinde bulunduğu için çok gelişmiştir.
Ilk kurulduğuda babil yönetimi altında kalan kent, m.ö. 1700’lü yıllarda hititler’in eline geçer. Hititler’den sonra msıcaklıkr yönetimine geçen şehir, m.ö. 700-m.S. 546 içinde ise kronolojik sırasıyla medler, asurlular ve persler tarafınca yönetilir. I.ö. 6. Yüzyılda ise şehir sırası ile makedonya, selevkos ve komagene uygarlıklarının yönetimi adım atar. Gaziantep ve şanlıurfa, tarih boyunca, diyarbakır eyaletine bağlı sancaktı.
Yeni bir kent: romalılar, dülük yakınlarına antiochia ad taurum isminda yeni bir şehir kurar. Bu kent isa’nın havarilerinden yuhanna’nın hıristiyanlık’ı yaymak için seçtiği merkezlerden biri olmuştur. şehir, m.S. 395 senesinde bizans imparatorluğu’nun eline geçer. M.S. 636 senesinde halife ömer bin hattab, islamiyet’i yaymak için ayıntap) ve hatay yöresini bizanslıların elinden alır. Böyle ayıntap halkı islamiyet’i kabul eder. Ayrıca dülük, hızla eski önemini yitirmektedir.
1071 yılında alp arslan’ın malazgirt savaşı’ndaki zaferinden sonrasında kent selçuklu yönetimine geçer. Bir dehemmiyet eyyübilerin eline geçen kent, 1270 yılında moğolların ayıntap’a saldırmasıyla, 1389 senesinde dulkadiroğulları’nın ve 1471 yılında memlük devleti’nin egemenliğine geçmiştir.
Osmanlı yönetimi: 1516 yılında yavuz sultan selim’in mercidabık muharebesi’ndeki zaferinden sonrasında ayıntap, osmanlı yönetimine geçer. Osmanlılar döneminde kente çok rakamda cami, medrese, han ve hamam inşa edilmiştir. 1516–1596 senelerı içinde şehir, üretim, ticaret ve el sanatları doğrultuünden de çok gelişmiştir. 1641 ve 1671 senelerında iki defa kenti ziyaret eden evliya çelebi, kentte 22 mahalle, 8 bin ev, 100 kadar cami, medrese, han, hamam ve bir de kapalı çarşı bulunduğunu yazar ve seyahatnamesinde aynen “dünya yüzünden geniş bir ili, göz alıcı büyük yapıları her yerden aranan eşyası, birçok mezraları, bereket ve verimliliği, bitimsiz yiyecek ve meşrubat pınarları ve ırmaklarıyla burası ‘şehr-i ayıntab-ı cihan’dır” der. Osmanlı döneminde ayıntap, hiç kendi eyaletinde olmayıp, önce maraş (bugünkü kahramanmaraş), sonra halep eyaletinde yer almıştır. Buna rağmen ayıntap’ın kültürü arap kültüründen fazla etkilenmemiştir.
Antep savunması: i. Dünya savaşı’ndan sonra mondros antlaşması’yla osmanlı devleti parçalanır. 17 aralık 1918 yılında antep, birleşik krallık’a bırakılır. Antep, 5 kasım 1919’da fransa’ya bırakılır. Ermeni lejyonu da bu muharebede görev almıştır.
Antep halkı, 1920 senesinde, fransız birliklerinin antep’e yerleşmesi üzerine direnişe adım atar. 1920 seneninın ocak ayında karayılan komutasındaki çeteler, fransızların bir süvari birliğini pusuya düşürür. şahin bey, 200 benlik milis gücüyle 1920 seneninın mart ayına kadar antep’teki fransız askerlerine karşı savaşır. Antep halkı, 9 şubat 1921’de teslim olur. Savaş tam 10 ay sürer. 25 aralık 1921’de ankara anlaşması gereğince fransız birlikleri şehri boşaltır.
